Birçok kişinin gözden kaçırdığı ama belki de en yaygın yalan türü ve bu durumun bilimsel izahı üzerine ...
Eksik bilgi vererek yalan söyleme, bir kişinin önemli bilgileri saklayarak aldatma davranışıdır ve bilim bu durumu psikolojik, sosyal ve evrimsel perspektiflerle açıklar. İşte bu konunun temel noktaları:
1. Bilişsel Psikoloji
Bilişsel Yükü Azaltma: Eksik bilgi vererek yalan söylemek, doğrudan yalan söylemekten daha az zihinsel çaba gerektirir. Kişi, ayrıntıları uydurmak yerine, dinleyicinin algısını değiştirecek gerçekleri saklar.
Kendini Koruma: İnsanlar, açık bir şekilde yalan söylemenin getirdiği suçluluk hissinden kaçınmak veya öz-imajlarını korumak için bilgi saklayabilirler. Bu durum, kişinin kendi davranışlarını daha az zararlı görmesine neden olan öznel yanlılıklarla ilişkilidir.
2. Sosyal Psikoloji
Sonuçlardan Korkma: İnsanlar, cezadan, çatışmadan veya olumsuz yargılardan kaçınmak için bilgiyi saklayabilirler. Bu davranış, ilişkileri sürdürmek veya yüzleşmeden kaçınmak istendiğinde sıkça görülür.
Ahlaki Uzaklaşma: Bilgi saklamak, bireylerin kendilerini “teknik olarak” yalan söylemediklerine inandırmasını sağlayabilir. Bu ahlaki gri alan, psikolojik rahatlık sağlar.
3. Evrimsel Perspektif
Hayatta Kalma Stratejisi: Eksik bilgi verme, açıkça yalan söylemekten daha az fark edilme riski taşıyan ince bir aldatma biçimi olarak evrimleşmiş olabilir. Bu taktik, bireylerin sosyal hiyerarşilerde yol almasına ve kaynaklarını veya ittifaklarını korumasına yardımcı olabilir.
Grup Dinamikleri: Bilgi saklamak, nahoş gerçeklerin açığa çıkmasından doğacak çatışmaları önleyerek grup uyumunu koruyabilir.
4. Nörolojik Temel
Araştırmalar, karar verme ve ahlaki düşünme ile ilişkili olan prefrontal korteks gibi beyin bölgelerinin eksik bilgi vererek yalan söylemede rol oynadığını göstermektedir. İnsanlar bilgi saklamanın risk ve faydalarını değerlendirir; bu süreç duygusal düzenleme ve ödül beklentisiyle bağlantılıdır.
5. Etik ve Kültürel Etkiler
Kültürel normlar, eksik bilgi vererek yalan söylemenin nasıl algılandığını ve uygulandığını şekillendirir. Bazı bağlamlarda sessizlik veya bilgi saklama, kibar veya nazik bir davranış olarak görülebilirken, diğerlerinde bu dürüst olmayan bir davranış olarak değerlendirilebilir.
Kişisel etik de bu davranışı etkiler; güçlü ahlaki değerlere sahip bireyler, yanıltıcı olabilecek bilgi saklama davranışından kaçınabilirler.
Sonuç olarak, eksik bilgi vererek yalan söyleme, bireylerin minimum kişisel veya sosyal maliyetle hedeflerine ulaşmasına olanak tanıyan bir dizi öz çıkar, sosyal baskı ve bilişsel süreçten kaynaklanır ve yalanın en yaygın halidir.
Sevgi ve saygılarımla, Murat Kaplan