Temel psikoloji kuramlarının kısa özetleri:
1. Psikanalitik Kuram (Sigmund Freud)
Freud’a göre insan davranışları, bilinçdışındaki dürtüler, bastırılmış anılar ve erken çocukluk deneyimleri tarafından şekillendirilir. Psikanalitik yaklaşım, insan zihninin üç ana bileşeni olan id, ego ve süper ego ile tanımlanır.
2. Davranışçı Kuram (John Watson, B.F. Skinner)
Davranışçılar, insan davranışlarının çevresel faktörlerle (öğrenme, ödüller, cezalar) şekillendiğini savunurlar. Klasik koşullanma (Pavlov) ve operant koşullanma (Skinner) bu kuramın temel öğrenme süreçlerindendir.
3. Bilişsel Kuram (Jean Piaget, Aaron Beck)
Bilişsel yaklaşım, insanların bilgi işleme, düşünme, bellek ve algılama süreçlerinin davranışları nasıl etkilediğini inceler. Piaget, çocukların gelişimsel olarak farklı bilişsel evrelerden geçtiğini savunur. Beck ise bilişsel terapi ile insanların negatif düşünce biçimlerini değiştirmeye çalışır.
4. İnsancıl (Humanistik) Kuram (Carl Rogers, Abraham Maslow)
İnsancıl psikoloji, insanın içsel potansiyelini geliştirme isteğiyle motive olduğunu savunur. Maslow, insanların en yüksek düzeyde kendini gerçekleştirme ihtiyacını vurgular. Rogers, öznel deneyim ve kendilik kavramlarıyla bireyin psikolojik sağlığını ele alır.
5. Evrimsel Psikoloji Kuramı (Charles Darwin, David Buss)
Evrimsel psikoloji, insan davranışlarının hayatta kalma ve üreme avantajı sağlamak amacıyla evrimsel süreçlerle şekillendiğini öne sürer. Davranışlar, evrimsel olarak belirli adaptasyonlar geliştirmek amacıyla ortaya çıkmıştır.
6. Sosyal Öğrenme Kuramı (Albert Bandura)
Sosyal öğrenme teorisi, insanların başkalarını gözlemleyerek ve model alarak öğrendiklerini savunur. Vicarious reinforcement (dolaylı pekiştirme) ile bireyler, başkalarının davranışlarının sonuçlarını gözlemleyerek kendi davranışlarını şekillendirir.
7. Biyolojik Psikoloji Kuramı
Biyolojik yaklaşım, davranışları beyin, sinir sistemi ve genetik faktörler gibi biyolojik temellerle açıklar. Sinirsel ve kimyasal süreçlerin, psikolojik durumları nasıl etkilediği üzerinde yoğunlaşır.
8. Pozitif Psikoloji (Martin Seligman)
Pozitif psikoloji, bireylerin güçlü yönlerini geliştirmeyi, mutluluğu ve yaşam doyumunu artırmayı hedefler. Mutluluk, anlamlı yaşam ve gelişimsel potansiyel üzerine odaklanır.
9. Gelişim Psikolojisi Kuramları (Jean Piaget, Erik Erikson)
Gelişim psikolojisi, bireylerin yaşamları boyunca nasıl değiştiklerini ve gelişim gösterdiklerini inceler. Piaget, bilişsel gelişimin evrelerini tanımlarken, Erikson ise psiko-sosyal gelişim aşamalarını vurgular.
10. Ekolojik Sistemler Kuramı (Urie Bronfenbrenner)
Bu kuram, bireylerin gelişimini sadece bireysel faktörlerle değil, çevresel faktörlerle de açıklar. Mikrosistem, makrosistem gibi çevresel katmanlar bireyi etkilemektedir.
Bu kuramlar, psikolojinin farklı alanlarında önemli teorik temeller sunar ve bireylerin düşünce, duygu ve davranışlarını anlamada farklı bakış açıları sağlar.
Dr. Murat Kaplan
Adli ve Kriminal Psikoloji Uzmanı
Kriminal Profilleme Uzmanı